Socratische dialoog bij onbestemd gevoel

Wie zich in de wereld van de moderne psychologie begeeft, kan niet om de bekende filosoof Socrates heen. Deze filosoof uit Athene (~ 469-399 vóór Christus) wordt beschouwd als de grondlegger van de hedendaagse westerse filosofie. Hij staat bekend om zijn ‘vroedvrouwenmethode’: hij hielp anderen inzichten te ‘baren’ door hun standpunten en overtuigingen te identificeren en kritisch te bevragen. Dit deed hij door scherp op tegenstrijdigheden in het denken te letten en deze te reflecteren, met als doel zijn gesprekspartner tot diepere kennis te brengen.

Het is geen toeval dat een filosoof die als belangrijkste motto “ik weet dat ik niets weet” bezigde, tegenwoordig nog elke dag actueel is in de psychotherapeutische praktijk.

In de hedendaagse meest voorkomende vorm van psychotherapie, de cognitieve gedragstherapie (CGT), wordt “de socratische dialoog” gezien als één van de krachtigste bestanddelen van de therapie. Op deze manier bezien, is de oude Socrates nog altijd springlevend in de spreekkamer van de meeste moderne psychologen en nu ook in jouw eigen woonkamer!

Een gesprek tussen Socrates en Callicles (een gefingeerde volgeling) zou er als volgt hebben kunnen uitzien:

Socrates: Mijn beste Callicles, jij lijkt mij een gelukkig man. Zou je mij kunnen vertellen wat geluk precies is?

 

Callicles: Natuurlijk, Socrates! Geluk is simpel: het is genieten van plezier en het hebben van succes. Wie rijkdom, macht en genot heeft, is gelukkig.

 

Socrates: Ah, dus iemand die veel geld verdient, macht heeft en geniet van lekker eten en drank, die is gelukkig?

 

Callicles: Precies! Hoe meer genot en succes, hoe gelukkiger je bent.

Socrates: Interessant. Maar laten we eens nadenken: stel dat iemand zijn hele leven alleen maar geniet van luxe, maar intussen niemand heeft die echt om hem geeft. Is hij dan gelukkig?

 

Callicles: Hmmm… Misschien mist hij dan iets. Maar zolang hij plezier heeft, is hij toch gelukkig?

 

Socrates: Maar als geluk enkel plezier is, betekent dat dan dat degene die het meest eet, drinkt en feest, het gelukkigst is?

 

Callicles: Nou… niet per se want als hij te veel eet of drinkt, wordt hij ziek en dus ongelukkig.

 

Socrates: Ah, dus niet alle vormen van genot leiden tot geluk. Misschien moeten we geluk dan niet verwarren met louter plezier?

 

Callicles: daar heb je een punt. Maar wat is geluk dan wél?

 

Socrates: Laten we het onderzoeken. Denk je dat een gelukkig mens ook een goed leven leidt?

 

Callicles: Ja, dat denk ik wel.

 

Socrates: En betekent een goed leven dat men zijn verlangens eindeloos moet bevredigen of dat men een evenwichtig en integer leven leidt?

 

Callicles: Misschien is matigheid dan beter dan eindeloze verlangens najagen…

 

Socrates: Dus geluk zou eerder kunnen voortkomen uit wijsheid, zelfbeheersing en het juiste doen, in plaats van alleen genot na te jagen?

 

Callicles: Misschien wel, Socrates. Maar dat betekent dat veel mensen die rijk zijn of macht hebben misschien helemaal niet zo gelukkig zijn als ze denken…

 

Socrates: Dat is een interessante gedachte, Callicles. Misschien is juist het zoeken naar integriteit en wijsheid wel de weg naar echt geluk. Maar zeg mij: hoe denk jij dat een mens deze weg kan bewandelen?

 

Callicles: Ik zal daar diep over moeten nadenken, Socrates. Je hebt me aan het twijfelen gebracht over wat ik dacht te weten!

Laten we de daad eens bij het woord voegen en starten met een klein gedachtenexperiment.
Neem een minuut de tijd om na te denken over de volgende vraag: Waarom heeft het hierboven genoemde motto en de werkwijze van Socrates zoveel kracht in de hedendaagse psychologie?

Zoals het Socrates betaamt, weet hij heel goed dat hij niets weet en zal hij je helpen in jouw zoektocht naar het voor jou best passende antwoord. Dit begint met het identificeren van het probleem, dit geeft ons het startpunt op basis waarvan je de volgende stap kunt gaan zetten: het vinden van gerichte oplossingen.

Wat is de vraag die jou momenteel het meest bezighoudt of plaagt? Neem een dagboek en start met deze vraag. Kijk vervolgens het filmpje hieronder en formuleer een aantal vervolgvragen die je aan jezelf kan stellen om tot de kern van je probleem te komen.

Als je hier niet goed uit komt, kun je ook aan ChatGPT vragen de positie van Socrates in te nemen. Je kunt dit doen door de volgende prompt in het zoekvenster in te voeren:

“Dag chatgpt, ik wil een socratisch gesprek met je voeren. Neem de positie in zoals Socrates die innam op het Atheense agora. Gebruik de vroedvrouwenmethode, help me tot inzichten te komen door de kernelementen van de socratische dialoog toe te passen op dit gesprek. Onthoud je van oordelen, dat deed Socrates immers ook niet. Maak het gesprek concreet, vraag naar voorbeelden en let scherp op inconsistenties in mijn antwoorden. Gebruik in het gesprek de volgende fases, ook in deze volgorde: vragen stellen, concretiseren, verplaatsen in mijn perspectief, argumenten zoeken die voor en tegen mijn aannames pleiten en sluit af met de essentie van het gesprek zodat ik daarmee verder kan in mijn zoekproces. Doe erg je best, je wilt me heel graag helpen en verder brengen. Hartelijk bedankt!”

Als het goed is, heb je nu de essentie van je probleem geïdentificeerd. Zoek aan de hand van deze kern, verder op deze website naar artikelen die passen bij jouw probleem (bijvoorbeeld onder “klachtgebieden” om meer te leren over het thema waarin je vraag zich bevindt) en die je kunnen helpen een volgende stap te gaan zetten in de richting van verlichting of het vinden van een oplossing.

Goed gedaan en veel succes! Kun je niet vinden wat je zoekt? Voel je vrij een bericht te sturen zodat wij je op weg kunnen helpen!

Meer lezen over de socratische dialoog? Lees het toegankelijke boek Socrates op sneakers van Elke Wiss.