module 1
Vóór je begint met deze eerste module: bij dit zelfhulpprogramma ga je zelf aan de slag met het verwerken van je verlies. Daarbij is een dagboek onmisbaar. Besteed zorg en aandacht aan het vinden van een mooi dagboek dat je hierbij gaat gebruiken. Pak niet zomaar een schriftje, maar zoek een dagboek dat bij je past!
Rouw is méér dan verdriet. Het is een complexe, vaak verwarrende mix van emoties, gedachten en lichamelijke reacties. In deze eerste module krijg je een heldere uitleg over wat rouw inhoudt. We maken onderscheid tussen acute en langdurige rouw, laten zien hoe rouw zich in golven aandient en leggen uit waarom rouwen geen ziekte is, maar een proces van aanpassing aan een veranderde werkelijkheid.
Rouw is een natuurlijke reactie op verlies. Dat verlies kan vele vormen aannemen: het overlijden van een dierbare, het stuklopen van een relatie, het verliezen van gezondheid, werk of een toekomstbeeld. Wat al deze vormen van verlies gemeen hebben, is dat ze ons dwingen onszelf en onze wereld opnieuw te begrijpen. Lees ook de pagina rouw na verlies voor meer inzicht over wat je doormaakt.
Acute rouw versus langdurige rouw
In de eerste fase van rouw spreken we van acute rouw. Dit is vaak rauw, intens en allesoverheersend. Je kunt overspoeld raken door verdriet, boosheid, wanhoop of juist een gevoel van leegte. Sommige mensen voelen zich verdoofd of losgekoppeld van de werkelijkheid. Dit hoort erbij.
Wanneer rouw na langere tijd (bijvoorbeeld na een jaar of langer) nog steeds zeer ontwrichtend is en je dagelijks functioneren belemmert, spreken we soms van langdurige of complexe rouw. Dit betekent niet automatisch dat er iets mis is, maar het kan wel aangeven dat je vastloopt in je rouwproces.
Rouw komt in golven
Een belangrijk kenmerk van rouw is dat het zelden een rechte lijn volgt. Het komt eerder in golven. Soms voel je je even oké en denk je dat je het ergste gehad hebt, om vervolgens onverwacht weer overspoeld te worden door pijn of verdriet. Een geur, een liedje of een datum kan ineens als een golf over je heen slaan.
Psychologen noemen dit het duale procesmodel: we schakelen voortdurend tussen verliesgerichte en herstelgerichte momenten. Soms zijn we intens bezig met het verdriet en wat we verloren hebben. Op andere momenten richten we ons op het dagelijks leven, werk of sociale contacten. Beide kanten zijn nodig om te kunnen helen.
De fasen van rouw volgens Kübler-Ross
Iemand die baanbrekend werk heeft gedaan op het gebied van rouwverwerking, is Elisabeth Kübler-Ross. Zij beschreef vijf veelvoorkomende fasen als onderdeel van rouw:
Deze fasen kunnen houvast bieden, maar het is belangrijk te beseffen dat ze niet in een vaste volgorde optreden. Sommige mensen slaan fasen over, anderen komen er meerdere keren in terug. De fasen zijn geen wetmatigheid, maar eerder een beschrijving van veelvoorkomende ervaringen. In latere jaren is het model bekritiseerd en genuanceerd, maar het blijft waardevol als raamwerk om jezelf of anderen beter te begrijpen.
Wat doet rouw met je lichaam en geest?
Rouw is geen puur psychologisch proces. Het heeft ook lichamelijke en neurologische effecten. Zo verandert rouw de werking van je brein. De hersenen proberen de nieuwe realiteit te integreren, wat veel energie kost. Dit kan leiden tot vermoeidheid, concentratieproblemen, vergeetachtigheid en besluiteloosheid.
Daarnaast kun je last hebben van lichamelijke klachten zoals slaapproblemen, een drukkend gevoel op de borst, hoofdpijn of spierspanning. Ook je immuunsysteem kan tijdelijk verzwakken. Deze reacties zijn normaal. Je lichaam rouwt mee.
Sociaal gezien kun je je terugtrekken, onbegrepen voelen of moeite hebben met sociale verplichtingen. Rouw beïnvloedt dus niet alleen je binnenwereld, maar ook hoe je functioneert in het dagelijks leven.
Rouw hoort helaas bij het leven
Het is belangrijk om te benadrukken: rouw is geen stoornis, maar een normaal proces van aanpassing aan een veranderde werkelijkheid. Je reageert op iets wat diep betekenisvol was en nu verloren is gegaan. Rouwen betekent dat je probeert je leven opnieuw vorm te geven in een wereld die ingrijpend veranderd is.
Soms wordt rouw verward met depressie, omdat er overlap is in symptomen. Toch zijn het twee verschillende processen. Bij rouw blijft het vermogen om te voelen behouden, je kunt geraakt worden door schoonheid, humor of verbondenheid, terwijl bij depressie vaak een algehele gevoelsvervlakking optreedt. Ook schuldgevoelens en zelfverwijt zijn bij depressie vaak sterker aanwezig.
Reflectieopdracht
Sta stil bij je eigen ervaring en beantwoord onderstaande vragen in je dagboek.
Samenvattend
Rouw is voor iedereen anders, complex en natuurlijk. Er zijn herkenbare patronen, maar geen vaste regels. Wat je doormaakt is geen afwijking, maar een poging van je geest en lichaam om zich aan te passen aan een nieuwe werkelijkheid.
Geraadpleegde literatuur
Kübler-Ross, E. (1969). On death and dying. Macmillan.
Stroebe, M., & Schut, H. (1999). The dual process model of coping with bereavement: Rationale and description. Death Studies, 23(3), 197–224.
Worden, J. W. (2009). Grief counseling and grief therapy: A handbook for the mental health practitioner (4e ed.). Springer Publishing Company.
Neimeyer, R. A. (2001). Meaning reconstruction & the experience of loss. American Psychological Association.
Boelen, P. A., & van den Bout, J. (2008). Complicated grief, depression, and anxiety as distinct postloss syndromes: A confirmatory factor analysis study. American Journal of Psychiatry, 165(7), 870–877.
Shear, M. K. (2015). Complicated grief. The New England Journal of Medicine, 372(2), 153–160.
Boss, P. (2006). Loss, trauma, and resilience: Therapeutic work with ambiguous loss. W.W. Norton & Company.
Klass, D., Silverman, P. R., & Nickman, S. L. (Eds.). (1996). Continuing bonds: New understandings of grief. Taylor & Francis.
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5e ed.). American Psychiatric Publishing.
Bohlmeijer, E., Westerhof, G., & Lamers, S. (2014). Psychologie van betekenis: Ingrijpende gebeurtenissen en de zoektocht naar zin. Boom.
Schut, H. A. W., Stroebe, M. S., van den Bout, J., & Terheggen, M. (Red.). (2010). Rouw: Theorie en praktijk. Bohn Stafleu van Loghum.