Hoogbegaafdheid

Hoogbegaafdheid is een begrip dat vaak tot de verbeelding spreekt. Sommigen denken aan briljante leerlingen die altijd vooroplopen, anderen juist aan stille denkers die zich vervelen in de klas. Maar wat betekent het nu écht om hoogbegaafd te zijn?

De formele grens: een IQ van 130 of hoger

In psychologisch opzicht spreken we van hoogbegaafdheid bij een IQ van 130 of hoger. Deze grens wordt breed erkend in de wetenschap. Prof. dr. J. J. L. Derksen, klinisch psycholoog en expert op het gebied van intelligentie, beschrijft hoogbegaafdheid als een bijzondere uitsnede van de bevolking: slechts zo’n 2 procent van de mensen scoort in dit bereik. Intelligentie wordt gemeten via gestandaardiseerde IQ-tests, die verschillende vermogens in kaart brengen zoals logisch redeneren, verbaal inzicht, ruimtelijk denken, geheugen en verwerkingssnelheid.

Mensen met een hoog IQ kunnen complexe vraagstukken sneller begrijpen, leggen gemakkelijker verbanden en hebben minder herhaling nodig om nieuwe informatie te verwerken. Maar dat betekent niet automatisch dat zij overal excelleren of geen problemen ervaren.

Meer dan een getal

Hoogbegaafdheid is niet alleen een kwestie van hoge scores halen op een test. Het gaat ook om de manier waarop iemand denkt, leert en de wereld ervaart. Derksen wijst erop dat hoogbegaafdheid vaak gepaard gaat met psychologische kenmerken die niet direct door tests worden gemeten. Denk aan intensiteit, een diep rechtvaardigheidsgevoel, sterke nieuwsgierigheid en een vaak scherp analytisch vermogen.

Veel hoogbegaafden denken sneller dan hun omgeving, stellen diepere vragen en hebben een grotere behoefte aan autonomie. Dat kan leiden tot verveling, onbegrip of zelfs tot onderpresteren, vooral als de school- of werkomgeving niet aansluit bij hun denkwijze of tempo. De mismatch tussen cognitief potentieel en sociale realiteit vormt een belangrijk thema binnen de hoogbegaafdheidsproblematiek.

Intensiteit en gevoeligheid

De Poolse psycholoog Kazimierz Dabrowski beschreef in zijn theorie van positieve desintegratie vijf vormen van verhoogde gevoeligheid bij hoogbegaafden: intellectueel, emotioneel, imaginatief, zintuiglijk en psychomotorisch. Veel hoogbegaafden herkennen zich hierin. Ze denken diep na, beleven emoties intens, zijn snel geraakt door schoonheid of onrecht en hebben vaak een rijke innerlijke wereld. Deze gevoeligheden kunnen bijdragen aan creativiteit en betrokkenheid, maar ook leiden tot overprikkeling, perfectionisme of sociaal isolement.

Herkenning en aansluiting

Voor hoogbegaafden is het belangrijk dat hun omgeving hen begrijpt en ondersteunt. Mensa, de internationale vereniging voor mensen met een hoog IQ, stelt dat hoogbegaafdheid niet alleen een talent is, maar ook specifieke behoeften met zich meebrengt. Een passende omgeving, ontmoetingen met gelijkgestemden en ruimte voor intellectuele uitdaging zijn essentieel voor het welzijn van hoogbegaafden.

Mensa Nederland benadrukt dat hoogbegaafdheid vraagt om erkenning, maatwerk en begrip. De organisatie biedt niet alleen een sociaal netwerk voor volwassenen en jongeren, maar levert ook inhoudelijke bijdragen aan het debat over onderwijs, loopbaanbegeleiding en maatschappelijke benutting van talent.

Misverstanden over hoogbegaafdheid

In recente jaren zien we een groeiende groep mensen die zichzelf als hoogbegaafd identificeert zonder dat werkelijk te voldoen aan de criteria van hoogbegaafdheid. Hoewel er zeker hoogbegaafde mensen zijn die jarenlang onopgemerkt zijn gebleven, is het belangrijk om onderscheid te blijven maken tussen subjectieve herkenning en objectieve vaststelling. Hoogbegaafdheid is meer dan alleen creativiteit of gevoeligheid. Zonder goede diagnostiek kan een verkeerd zelfbeeld ontstaan, wat kan leiden tot verwarring of over- en onderschatting.

Wat iemand met hoogbegaafdheid nodig heeft

Hoogbegaafde mensen hebben recht op erkenning van hun unieke manier van denken en voelen en op ondersteuning die past bij hun potentieel. Dat geldt in het onderwijs, op het werk en in persoonlijke relaties. Niet door ze op een voetstuk te plaatsen, maar door ruimte te geven aan verdieping, autonomie en aansluiting.

Geraadpleegde bronnen

Derksen, J. J. L. (2004). IQ en persoonlijkheid: Intelligentie en karakter in psychologisch perspectief. Nijmegen: Psychodiagnostisch Centrum.

Mensa Nederland. (z.d.). Wat is hoogbegaafdheid? Geraadpleegd via www.mensa.nl

Dabrowski, K. (1964). Positive disintegration. Boston: Little, Brown and Company.

Piechowski, M. M. (1997). Emotional giftedness: The measure of intrapersonal intelligence. Roeper Review, 19(3), 142–148.

Silverman, L. K. (1993). Counseling the gifted and talented. Denver: Love Publishing Company.

Sternberg, R. J. (2017). Intelligence and giftedness: The influence of multiple intelligences, expertise, and creativity. Cambridge University Press.

Nijenkamp, R., & Hoogewerf, L. (2021). Hoogbegaafd: als je (g)een Einstein bent. Boom Psychologie & Psychiatrie.