Crisis

Een psychologische of psychiatrische crisis is een situatie waarin het psychisch evenwicht van iemand zo ernstig is verstoord dat er sprake is van acuut gevaar, ernstige ontregeling of verlies van realiteitszin. Voor de persoon in crisis is het lijden ondraaglijk geworden en lukt het niet meer om hier zelfstandig of met bestaande hulpstructuren uit te komen. Ook de omgeving raakt vaak overbelast of weet niet meer hoe te handelen. De informatie die je hier vindt, heeft als doel bijvoorbeeld naasten te helpen herkennen of er sprake is van een crisis, wat zij kunnen verwachten en hoe zij moeten handelen.

Neem je intuïtie serieus. Je voelt het wanneer het echt niet goed gaat en er acuut iets nodig is. Vertrouw daarop!

Bel altijd 112 als er levensgevaar is. Twijfel niet, bel gewoon. Liever een keer te vaak dan een keer te weinig! 

Herkenning van een psychologische crisis

De volgende signalen kunnen wijzen op een psychologische of psychiatrische crisis:

• er is sprake van dreigend gevaar voor de persoon zelf of voor anderen
• de persoon vertoont ernstig verward gedrag of verliest het contact met de werkelijkheid
• er treden plotselinge extreme stemmingsveranderingen op
• het gedrag is niet meer voorspelbaar of te beïnvloeden
• er is sprake van intens suïcidaal gedrag of uitspraken
• de persoon gebruikt overmatig middelen en is hierdoor niet meer aanspreekbaar
• je hebt als naaste het gevoel dat je geen toegang meer hebt tot de persoon of dat het je boven het hoofd groeien.

Verschillende vormen van een psychologische crisis

Crises kunnen er zeer verschillend uitzien. Hieronder worden enkele veelvoorkomende vormen besproken.

Psychotische crisis

Een psychose is een toestand waarbij iemand het contact met de werkelijkheid deels of geheel verliest. De persoon kan last hebben van hallucinaties, wanen en ernstige verwardheid.

Kenmerken voor naasten

• de persoon praat in zichzelf of reageert op onzichtbare dingen
• denkt dat anderen hem iets willen aandoen
• trekt zich terug of handelt op een vreemde onlogische manier
• kan plots agressief of angstig reageren zonder duidelijke aanleiding

Verslavingscrisis

Bij middelenverslaving kan een crisis ontstaan door overmatig gebruik, ontwenningsverschijnselen of psychische problemen die verergeren door het gebruik.

Kenmerken voor naasten

• de persoon is verwaarloosd of incoherent
• vertelt leugens of gedraagt zich manipulatief
• er is sprake van paranoia of agitatie
• de persoon kan agressief of suïcidaal zijn onder invloed
• agressieve ontregeling
• bij sommige mensen uit de crisis zich in dreigend of gewelddadig gedrag door onmacht woede of angst

Kenmerken voor naasten

• fysiek of verbaal geweld
• slaan of kapotmaken van spullen
• dreigen met zelfdoding of geweld naar anderen
• onvoorspelbare en escalerende reacties

Suïcidaal gedrag vanuit depressie

Bij diepe, depressieve klachten kan de wanhoop zo groot zijn dat iemand het leven als ondraaglijk ervaart.

Kenmerken voor naasten

• de persoon zegt dat hij niet meer wil leven of dat het geen zin meer heeft
• neemt afscheid van mensen of regelt praktische zaken
• lijkt plots kalm na een periode van wanhoop wat kan duiden op een genomen besluit
• snijdt zichzelf of gebruikt middelen om pijn te verdoven

Een persoon met persoonlijkheidsproblematiek in crisis

Mensen met een persoonlijkheidsstoornis kunnen bij afwijzing, verlies of stress in crisis raken. Dit gaat vaak gepaard met sterke emotionele reacties.

Kenmerken voor naasten

• impulsief gedrag zoals dreigen met suïcide of zelfbeschadiging
• wisselende en extreme meningen over anderen
• intense angst voor verlating
• plotseling contact verbreken of dwingend gedrag

Wat kun je doen als naaste

• blijf rustig en aanwezig
• laat de persoon in crisis niet alleen, zorg dat er altijd iemand bij hem of haar is
• praat kalm ga niet in discussie en bied veiligheid door te zeggen dat je er bent en hulp wilt zoeken
• stel open maar duidelijke vragen
  • denk je eraan jezelf iets aan te doen?
  • voel je je veilig?
  • heb je iets gebruikt vandaag?
  • wat zou jou nu kunnen helpen?
• vraag zonder terughoudendheid naar gedachten aan suïcide. Dit opent juist het gesprek en vergroot de ervaren veiligheid!

Schakel hulp in bij twijfel of gevaar

Het eerste wat je moet doen als je de situatie niet vertrouwt, zonder dat er direct levensgevaar is: bel de huisarts of huisartsenpost. Overleg met de huisarts en onderzoek of een verwijzing naar de crisisdienst nodig is.

Bel 112 wanneer er acuut levensgevaar is, voor de persoon zelf maar ook wanneer de omgeving risico loopt.

Neem contact op met verslavingszorg bij middelengebruik, bijvoorbeeld Tactus of Jellinek.

Wat te zeggen tegen hulpdiensten

• Spreek rustig en feitelijk.
• Beschrijf concreet gedrag zoals: hij hoort stemmen en zegt dat hij achtervolgd wordt.
• Noem diagnoses en medicatiegebruik als dat bekend is.
• Geef context zoals verlies van werk of relatie of middelengebruik
• Noem risico’s zoals aanwezigheid van wapens, eerdere suicidepogingen of kinderen in huis.

Zorg ook voor jezelf

Het omgaan met crisis is zwaar! Niet alleen voor de persoon die het betreft, maar ook voor jou. Praat met anderen, zoek steun via huisarts of lotgenoten en vergeet je eigen grenzen niet.